Historiek is de geschiedenis van... Dus het gaat over het verloop in het verleden, maar van wat?
Van het universum (kosmografie), van de aarde (geologie), van het leven (evolutie, paleontologie), van de mens (archeologie, geschiedenis), van een mens (biografie),van een gebeurtenis (rapportage)? Dat kan op elke tijdschaal!
Om de gehele 'geschiedenis' in één tijdslijn te kunnen tonen is deze rechts op een logaritmische schaal weergegeven (Ga=miljard, Ma=miljoen en Ka=duizend jaar geleden); dit komt ook overeen met ons gevoel voor tijd - hoe langer geleden hoe minder details we weten.
Volgens de meest verspreide opvatting bestaat het universum, of heelal, ongeveer 14 miljard jaar. Het begon met een zogeheten oerknal. Over het hoe en waarom is er wetenschappelijk nog weinig zekerheid; theorie en speculatie is er vanzelfsprekend in overvloed.
Na de oerknal is er een grote massa zeer heet uitdijend materiaal dat in miljarden jaren tot sterren en stelsels daarvan condenseert. Hierbij wordt op enig moment ook ons melkwegstelsel, waarin onze zon met de planeten, gevormd.
De aarde bestaat nu ongeveer 4,5 miljard jaar. De eerste paar honderd miljoen jaar koelt ze af, gebombardeerd door allerlei brokstukken uit het heelal, totdat er een vaste draaiende bol gevormd is, omcirkeld door onze maan. De aarde is nog steeds voor een groot deel vloeibaar magma, maar de buitenste schil, de mantel of aardkorst, tientallen kilometers dik, is een vaste laag gesteenten die in botsende schollen op dit magma drijven. Het oppervlak van de aarde is voor meer dan de helft bedekt met water. De geschiedenis van de planeet wordt beschreven in de geologie.
Nadat de aarde 1 miljard jaar was afgekoeld, ontstond er eenvoudig leven en pas 2,3 miljard jaar geleden kwamen er levensvormen die middels fotosynthese zuurstof vrijmaakten, zodat er geleidelijk een atmosfeer gevormd werd en weer hogere levensvormen mogelijk werden.
Het eerste leven ontstond in de zee en kopieerde zichzelf met behulp van een soort bouwplan, o.a. het zo geheten DNA. Door toevallige fouten in een kopie hiervan ontstaan er varianten van levensvormen die, als ze succesvoller zijn dan het origineel, de overhand krijgen. Op deze wijze ontstaan er beter aan de omgeving aangepaste levensvormen: de evolutie!
Pas 450 miljoen jaar geleden ontstaan de eerste landplanten, 400 miljoen jaar geleden de eerste insecten, 300 miljoen jaar geleden de reptielen en hieruit ontstaan weer de dinos en de zoogdieren.
Zo'n 60 miljoen jaar geleden ontstaat een nieuwe groep zoogdieren, de primaten. Deze mens-apen leven voornamelijk in tropische streken in bomen, maar als anderhalf miljoen jaar geleden Afrika verdroogt passen sommige soorten zich aan het leven op de savanne aan en ontstaan de eerste mensachtigen.
De geschiedenis van de mens wordt in eerste instantie bestudeerd door paleoantropologen aan de hand van botresten. Als er ook gereedschappen en gebruiksvoorwerpen worden gevonden is er sprake van cultuur en gaan er archeologen aan 't werk. Pas als er geschreven verslagen worden gevonden is het geschiedenis: werk voor historici.
